Oριακή-Μεθοριακή Διαταραχή Προσωπικότητας

Η οριακή ή μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας ανήκει στην κατηγορία Β των διαταραχών προσωπικότητας (Cluster B). Πρώτος ο Stern περιέγραψε τα χαρακτηριστικά των ατόμων με τη διαταραχή αυτή και βάφτισε τη διαταραχή ως «οριακή» διότι δεν μπορούσε να την περιγράψει διαφορετικά, εφόσον το φαινόμενο αυτό δεν ανήκε ούτε στις ψυχώσεις, αλλά ούτε στις ψυχονευρώσεις, βρισκόταν δηλαδή σε ένα «όριο». Η οριακή διαταραχή πρόκειται για μια σημαντική διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από δυσλειτουργία στη ρύθμιση του συναισθήματος. Περιλαμβάνει ακόμα περιόδους που το άτομο μπορεί να νιώθει υπερβολική αυτοπεποίθηση αλλά και να παρουσιάζει έντονες ελλείψεις στην αυτοεκτίμηση του. Επιπλέον, τα άτομα δεν έχουν μια σαφή εικόνα του εαυτού τους, νιώθουν πολύ έντονα το αίσθημα της εγκατάλειψης και της απόρριψης, ενώ πολλές φορές επιχειρούν να αυτοκτονήσουν ή να αυτοτραυματιστούν. Σε πολλά άτομα μα οριακή διαταραχή υπάρχουν και ψυχωσικά συμπτώματα, όπως για παράδειγμα παραληρητικές ιδέες (να πιστεύουν δηλαδή ως αληθινά, πράγματα τα οποία δεν ισχύουν) ή ψευδαισθήσεις (να βλέπουν ή να ακούν πράγματα που κανείς άλλος δεν βλέπει ή δεν ακούει).

Το χαρακτηριστικό που αποτελεί επιτομή της διαταραχής είναι η παρορμητικότητα, η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (αυτοκτονικές τάσεις, αυτοτραυματισμός κτλ.), καθώς επίσης και οι χαοτικές και ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις που αυτά τα άτομα συνάπτουν. Η διαταραχή αυτή είναι χρόνια και σήμερα πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες της τόσο σε γενετικούς, όσο και σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η οριακή διαταραχή αντιπροσωπεύει το 1-2% του γενικού πληθυσμού και το 10% των ψυχιατρικών ασθενών. Η διαταραχή αυτή είναι συνηθέστερη στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άντρες (75% γυναίκες).

Για να διαγνώσουμε την οριακή διαταραχή προσωπικότητας χρησιμοποιούμε τα κριτήρια της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (ΑΡΑ), τα οποία ορίζουν τη διαταραχή αυτή με βάση 9 κριτήρια:

• Συναισθηματικά κριτήρια:
  • Παράλογος εκνευρισμός
  • Δυσκολία στο να ελέγξει κανείς το θυμό του
  • Το άτομο μπορεί να εμπλέκεται και σε καυγάδες που περιέχουν σωματική βία
  • Αίσθημα κενότητας
  • Δυσφορία
  • Ευερεθιστότητα
  • Άγχος, το οποίο μπορεί να κρατάει αρκετές ώρες ή ακόμα και ημέρες
• Νοητικά κριτήρια:
  • Παρανοϊκές ιδέες
  • Μη συγκεκριμένη ταυτότητα εαυτού
• Συμπεριφορά κριτήρια
  • Αυτοκτονικές τάσεις
  • Παρορμητική συμπεριφορά
  • Αυτοτραυματισμός
• Διαπροσωπικά κριτήρια:
  • Προσπάθεια ώστε το άτομο να μη βιώσει εγκατάλειψη
  • Ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις
  • Υποτίμηση ή εξιδανίκευση εαυτού

Σύμφωνα με τα DSM-IV κριτήρια της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας τα 9 κριτήρια που ορίζουν την οριακή διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

1. Μεγάλη προσπάθεια για να αποφύγει το άτομο την εγκατάλειψη
2. Ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από εξιδανίκευση του άλλου ατόμου ή ολική μείωση του
3. Ασταθής εικόνα για τον εαυτό
4. Παρορμητικότητα σε τουλάχιστον 2 τομείς και πιθανός αυτοτραυματισμός (π.χ. υπερκατανάλωση, απερίσκεπτο σεξ, χρήση ουσιών, απρόσεκτη οδήγηση, βουλιμία ή άλλες διατροφικές διαταραχές)
5. Αυτοκτονικές ιδέες ή απειλές για αυτοκτονία
6. Έντονες κυκλοθυμίες (έντονη δυσφορία και ευερεθιστότητα ή άγχος που κρατούν από λίγες ώρες έως λίγες ημέρες)
7. Χρόνιο αίσθημα κενότητας
8. Παράλογος θυμός ή δυσκολία στον έλεγχο του θυμού (το άτομο μπορεί να εμπλέκεται και σε καυγάδες με σωματική βία)
9. Παρανοϊκές ιδέες (έστω και προσωρινές) ή αποπροσωποποίηση ή αποπραγματοποίηση Θα πρέπει να πληρούνται ωστόσο τουλάχιστον 5/9 κριτήρια για να μπορέσουμε να διαγνώσουμε την οριακή διαταραχή.

Τα άτομα με οριακή διαταραχή βιώνουν τα συναισθήματα τους σε υπερβολικό βαθμό: θυμός, πανικός, θλίψη, άγχος, πόνο. Νιώθουν έντονα το συναίσθημα της μοναξιάς και της κενότητας. Η οριακή διαταραχή μπορεί να εκφράζεται επίσης με έντονες κυκλοθυμίες. Το συναίσθημα του ατόμου αλλάζει δραματικά, ακόμα και μες στη μέρα. Τα άτομα με τη διαταραχή αυτή επίσης μπορεί να βιώνουν αποπροσωποποίηση ή αποπραγματοποίηση. Ψυχωσικά συμπτώματα είναι επίσης πιθανά, όπως για παράδειγμα παραληρητικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις. Η παρορμητικότητα είναι επίσης ένα σημαντικό χαρακτηριστικό. Οι αυτοκτονικές τάσεις μπορεί να είναι μια μορφή παρορμητικότητας. Άλλες είναι οι διατροφικές διαταραχές, η υπερκατανάλωση, τα ξεσπάσματα θυμού, καθώς και η απρόσεκτη οδήγηση.

Σημαντικό στοιχείο στην οριακή διαταραχή παίζει το αίσθημα της εγκατάλειψης. Τα άτομα φοβούνται υπερβολικά μήπως οι άλλοι τα παρατήσουν και μείνουν μόνοι τους. Ως εκ τούτου, οι διαπροσωπικές σχέσεις που σχηματίζουν είναι ασταθείς και οι συμπεριφορές τους επίσης απρόβλεπτες.

Η οριακή διαταραχή συνυπάρχει και με άλλες παθήσεις πολλές φορές. Η μείζονα κατάθλιψη, το μετατραυματικό στρες, οι αγχώδεις διαταραχές και οι διατροφικές διαταραχές είναι μερικές εξ αυτών. Το 41-83% των ασθενών με οριακή διαταραχή έχουν και μείζονα κατάθλιψη, το 46-56% βιώνουν μετατραυματικό στρες, το 23-47% βιώνει κοινωνική φοβία, το 16-25% ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ενώ το 29-53% βιώνει διατροφικές διαταραχές.

Οι αυτοκτονικές τάσεις είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα στην οριακή διαταραχή. Υπολογίζεται ότι το 8-10% των ασθενών με οριακή διαταραχή έχει αυτοκτονικές τάσεις, ποσοστό το οποίο είναι αρκετά μεγαλύτερο απ’ το γενικό πληθυσμό που δεν πάσχει απ’ αυτή τη διαταραχή. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τις περισσότερες φορές τα άτομα με οριακή διαταραχή περισσότερο κάνουν απόπειρες αυτοκτονίες, παρά εν τέλει όντως αυτοκτονούν.

Ο αυτοτραυματισμός είναι ένα άλλο σημαντικό κεφάλαιο. Τα άτομα αυτά εμπλέκονται σε επικίνδυνες δραστηριότητες (υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, απρόσεκτες σεξουαλικές επαφές), όπως επίσης επιδιώκουν να αυτοτραυματιστούν, με το να κόβονται ή καίγονται. Τουλάχιστον το 75% των ατόμων με οριακή διαταραχή θα εμπλακεί σε επεισόδιο αυτοτραυματισμού. Η επιστήμη δεν γνωρίζει τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους ένα άτομο επιχειρεί να αυτοτραυματιστεί, ωστόσο φαίνεται πως για

τον κάθε άνθρωπο τα κίνητρα και η ψυχολογία του είναι διαφορετική. Σαν κοινό σημείο φαίνεται να είναι ότι μετά από έναν αυτοτραυματισμό το άτομο νιώθει ανακούφιση.

Οι γενετικοί παράγοντες καθώς και οι τραυματικές παιδικές εμπειρίες οφείλονται στη συναισθηματική δυσλειτουργία και την παρορμητικότητα. Οι συνηθέστερες τραυματικές παιδικές εμπειρίες που μπορεί να έχει κάποιος με οριακή διαταραχή είναι η παιδική σεξουαλική κακοποίηση. Υπολογίζεται ότι το 40-71% των ατόμων με τη διαταραχή αυτή έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά ως παιδί. Ως εκ τούτου, η οριακή διαταραχή φαίνεται να είναι μια χρόνια μετατραυματική διαταραχή.

Νευροβιολογικά φαίνεται ότι η οριακή διαταραχή παρουσιάζει στον εγκέφαλο διαφοροποιήσεις στον πρόσθιο φλοιό του προσαγωγίου, στον ραχιοπλευρικό προμετωπιαίο φλοιό και στον κογχομετωπιαίο φλοιό, στον ιππόκαμπο και στην αμυγδαλή.

Η αντιμετώπιση της οριακής διαταραχής γίνεται μέσω της ψυχοθεραπείας, κυρίως της διαλεκτικής ψυχοθεραπείας και της γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας. Σκοπός της ψυχοθεραπείας είναι να διδάξει το άτομο συγκεκριμένες δεξιότητες ώστε να επιτύχουν οι διαπροσωπικές του σχέσεις, να αναπτύξει τα κίνητρα του για να αλλάξει κάποιες συμπεριφορές του, να τον βοηθήσει να είναι περισσότερο λειτουργικός στην καθημερινότητα του, και να δημιουργηθεί ένα υγιές περιβάλλον στο οποίο το άτομο θα νιώθει ασφάλεια. Η φαρμακευτική αντιμετώπιση της οριακής διαταραχής περιλαμβάνει αντικαταθλιπτική αγωγή, αντιψυχωσικά φάρμακα και σταθεροποιητές διάθεσης. Τα φάρμακα έχουν σκοπό να μειώσουν τις κυκλοθυμίες και τη συναισθηματική δυσλειτουργία, καθώς και κάποιες συμπεριφορές που δυσκολεύουν το άτομο στην καθημερινότητα του. Τα νεότερα άτυπα νευροληπτικά φάρμακα σε χαμηλές δόσεις, καθώς και τα αντικαταθλιπτικά τύπου SSRIs μπορούν να σταθεροποιήσουν το συναίσθημα του ατόμου με οριακή διαταραχή.

Σε κάθε περίπτωση η διαταραχή αυτή είναι σοβαρή και χρειάζεται ψυχολόγος και ψυχίατρος για να αντιμετωπιστεί.